Rat i mir (1869) veličanstven je roman-esej o odnosu između slobode volje o onoga što nazivamo sudbinom, proviđenjem ili istorijskom nužnošću.
U brzopletoj smeni mirovnog i ratnog stanja, Tolstojevi likovi plemići ili doživljavaju nepovratnu moralnu transformaciju ili joj se snažno opiru do same smrti, dok likovi seljaka postepeno stiču lična prava i slobodu. Tolstoj je kroz suptilne lične promene uspeo da dočara one momente koji nose opšteljudski značaj:
“Prateći razvoj istorije, vidimo da se svake godine, sa svakim novim piscem menja mišljenje o tome šta je dobro čovečanstva, tako da se ono što je izgledalo kao dobro, posle deset godina iznosi kao zlo, i obrnuto.”
Tolstojev stil preživljava ispit vremena i veoma je snažan i ispunjujuć osećaj uneti se u likove Pjera, Nataše i Andreja, pa čak i Napoleona, Kutuzova ili Platona Karatajeva. Kroz čitavo delo, teška ruska toska isprepletana je srećnim vitalističkim momentima, kao i sam život njegovog autora.